तामाङ समुदायको मृत्यु संस्कार: एक झलक

 

                 लेखक:-छिरिङ लामा(तामाङ)

साभार:-samadesh.com

आज हामी चौरासी लाख प्राणीहरु मध्य अठार लक्षणलेयुक्त सर्वश्रेष्ठ मानव जीवन प्राप्त भएको हाम्रो शास्त्रले प्रास्ट्याएको छ। यो अमुल्य जीवन पाएर आज कुशल मार्गको चिन्तन मनन र त्रीरत्न प्रती शरण गमन गर्न सकिएन भने पछि बिउ बिनाको फलको आश कसरी गर्ने ? आज दु:ख लाग्दो कुरा के देखा परेको छ भने लामा (छेढोग)र जजमान (जिन्धाग)हरुमा धर्मको बिषयलाई लिएर साधारण ज्ञानको बोध हुन सकेको छैन।

खासगरी हाम्रो पुर्खाहरुले आफ्नो धर्म भित्रको सार अर्थ नबुझेर अन्य धर्मको देखासेखी गरेर मृतक कार्यहरुमा पनि लासलाई सिन्दुरले पहिरिने र लासको अघि-अघि,खुकुरी देखाउदै लाने,मृतकको नाम गरेर नुन तेल बार्ने,केश खौरने,छोपो ओढ्ने,माना चामल तर्पिने,घेवा नसकुन्जेल कुखुराको मासु,माछा,आमाको मृत्युमा दुध,बुबाको मृत्युमा मृगाको मासु आदि बार्ने,काँशको थाल-बटुकामा नखाने,छालाको जुत्ता - चप्पल नलगाउने,खाट-राडी-आसनिमा नबस्ने,गहना फुकाली त्याग्नु पर्ने,चुल्ठो नबाट्ने,लुगा उल्टो लगाउने,गुद्री समेत उल्टा ओछ्याउने,खतुकी (शोकमा परेका व्यक्ति)ले अरुसंग नबोल्ने,खतुकीलाई अरुले छुन नहुने,दोमासे बोर्ने,दागबत्ती दिने,आफन्तले आगो दिने,श्रावणमा धर्म नगर्ने,मृतकको नाममा जिव हत्या गर्ने,यस्ता चलनहरु हाम्रो महायान बुद्धिस्ट भित्र नपर्ने हुनाले यस्ता चलनहरु देखि अलग रहनु अति आवश्यक छ।

यस्ता चलनहरु नछोडेसम्म हामी र हाम्रो बुद्धमार्गी बुद्धिस्ट सन्तानहरु धर्मबाट अत्यन्तै टाढा हुने छौँ। जबसम्म यस्ता चलनहरु छोड्न सक्दैन तब सम्म हामिलाइ हाम्रा गुरुजनहरुले अगाल्ने छैनन र हामिले जतिनै धर्म प्रचार गरेता पनि पानीले भिजेको सलेदोमा आगो सल्काए जस्तो हुनेछ । खोलाको बगरमा स्याउ रोपे जस्तो हुनेछ । यस किसिमको अहितका चलनहरुबाट अलग्ग भइ शुद्ध रहनु पर्नेछ।

हामीहरुमा बारम्बार भोगिरहेको भन्दा हर्षको सिमा रहदैन र हाम्रो हृदयमा अहंकार उत्पन्न हुन्छ। त्यस अहंकारले सताइए पछि शोक सुर्तासंग अलग गराउछ र मृतक आत्मालाई दु:ख देखि छुटाउने पुण्य संचय गर्ने काम देखि छुटाउछ। त्यस्ता चिजहरुलाई तीन वर्ष नभए पनि वर्ष दिन सम्म त्याग्नु पर्छ।

वास्तवमा मृत्यु संस्कारमा पालन गर्नु पर्ने कुराहरु तल दिएको छ:

१)नयाँ लुगा नफेर्ने

२)धार्मिक पर्व बाहेक जातीय पर्व नमनाउने 

३)पाटी नखाने

४)गीत नगाउने

५)ननाच्ने

६)पहिले लगाएको भन्दा थपेर गहना नलगाउने र धूम्रपान,मद-मदिराबाट अलग्ग रहने मृतकको नाममा धर्मिक मार्यमा होसियार साथ लगिरहनु पर्ने। यतिमात्र गर्न सके दु:खको समयमा अचानक उत्पन्न हुने अहंकारको निर्मुल हुनेछ अनि विनम्र भई धार्मिक कार्य गर्न सजिलो हुनेछ। बुद्ध धर्म भनेको अहिंसा परम धर्म हो। बुद्ध धर्मले सबै धर्मसंग धार्मिक सहिष्णुता राख्दछ।

मृतकको नाममा गर्नु पर्ने कामहरु:-

१)मर्ने समयमा बर्दो पाठ गराउने पर्नेछ कारण मरणको दु:खदेखि,मुक्त गराउनलाई 

२)होम यज्ञ वा लाश जलाउने ठाँउ खाल्डो भन्दा चौका उठाइ जलाईए उचित हुनेछ। अस्तु छुट्याएर अरु खरानी र हड्डी चोखो ठाँउमा सेलाउनु पर्नेछ। यदि सिद्धि पुरुषको हड्डी खरानी हो भने पानीको मुल्कोमा बगाउँदा उचित हुन्छ।अरुको यस्तो गर्न मिल्दैन।

३)आफन्तले आगो दिनु हुँदैन। कारण दु:ख माथि दु:ख थपेर बिराठ बन्नेछ। मृतकको आत्माले दु:ख देखि छुटकारा पाउन असमर्थ हुनेछ।

४)बिरन्तरी मानिस वा लामाद्वारा आगो दिनु पर्नेछ।लामाद्वारा आगो दिए पहिले भएको दु:ख देखि मुक्त हुने आशीर्वाद पाउनेछ।

५)लाश जलाईएको कोइला खरानी माथी पूजास्थान (माने छ्योर्तेन)बनाउन मनाही छ। किनकी खरानी हड्डी माथि पुजास्थान बनाई पूजा परिक्रमादी गरे मृतक आत्मालाई दु:खको बोझ बढेर बिराठ बन्नेछ र मुक्त हुने मौका पाउदैन भन्ने बिश्वास छ । माने छ्योर्तेन बनाउदा चोखो ठाँउमा बनाई मन्त्र (सुङ) मात्र लगाई बनाउने र हड्डी खरानी अस्तु नलगाउने।त्यसो गरे सबै प्राणिले पुण्य सन्चाय गर्ने धर्मस्थल बन्नेछ।त्यस्को पुण्यले मृतकको आत्माले सुखवती क्षेत्रमा बास लिन सक्नेछ भन्ने बिश्वास रहिआएको छ।

यसरी संसारिक चलन र धार्मिक चलनमा आकाश र पातालको फरक पर्नेछ। त्यसकारण लोक कीर्तिमा फसेर यो अमुल्य जीवन तथा समय बिताउनु त बहुमुल्य रत्न मणि हिलोमा मिल्काए सम्मानको नोक्सान हुने कुरालाई बुझी दिए आजको युगमा धर्मको सामु मानव जीवन प्राप्त गरेको ठुलो महत्त्व रहने थियो। सधैनै परोपकारीको भावनाद्वारा परामितालाई अपनाई दु:खी प्रा‍णीको  हित गरे अमुल्य पुण्य संचाय गर्ने खानी फेला पर्ने थियो ।

अन्त्यमा:

सबै सज्जन महानुभावहरुमा प्राणीको हित गरि धर्मको सेवा दृढ संकल्प गरौं भन्ने हार्दिक अनुरोध गर्न चाहन्छु।

          तामाङ बौद्ध महासंघ मलेसिया !!!